Ampifilik, hem liyofilik
(özellikle hidrofilik) ve hem de liyofobik (hidrofobik) özelliklere sahip
olmaktır.
Liyofilik ve liyofobik,
substans ve dispersiyon ortamı arasındaki molekülerarası etkileşimin kalite
karakteristikleridir. Substans ve dispersiyon ortamı moleküler yapı olarak
benzerse, veya substans molekülleri ortamla güçlü bir etkileşimdeyse (örneğin
hidrojen bağlarının oluşması) liyofilik özellikler, substans ve çevre arasındaki
etkileşim zayıfsa liyofobik özellikler söz konusudur. Dispersiyon ortamı su
olduğunda bu terimler, ‘hidrofilik’ ve ‘hidrofobik’ olarak kullanılır.
Genel bir kural olarak,
ampifilik bileşiklerin hidtofobik kısmı uzun bir hidrokarbon zinciri [CH3
(CH2)n, (n > 4)], hidrofilik kısmı COOH gibi polar bir
fonksiyonal grup veya küçük bir iyondur [COO-, veya N (CH3)3+
gibi]. Molekülde polar ve nonpolar
kısımlarının varlığı, miseller, bitabakalar ve diğer tabakalar oluşumuyla partikül
agregasyonuna yardımcı olur (Şekil). Sörfaktanlar, lipidler, pek çok peptidler,
proteinler ve olimerler ampifilik özelliklere sahiptir.
Ampifilik substanslar
bir çözeltide farklı supramoleküler yapılar oluşturabildiklerinden
(monotabakalar, miseller, lipozomlar ve diğerleri), çeşitli yapılarda nanopartiküllerin
(filmler ve membranlar) sentezinde yaygın olarak kullanılmaktadır (Şekil).
Ayrıca, genellikle, nanopartiküller için koruyucu bir kabuk olarak da
kullanılırlar.
Şekilde, bileşenlerin
konsantrasyonuna bağlı olarak sörfaktan moleküllerinin farklı şekillerde
paketlenmesini gösteren bir sörfaktan-yağ-su sisteminin şematik faz diyagramı
verilmiştir. Büyük miktarda ampifilik bir malzeme (sörfaktan) ve az miktarda su
ve yağ, sörfaktan ‘kristallerin’ oluşmasına, büyük miktarda su ve az miktarda
sörfaktan ve yağ ise miseller, v.s. ‘nın oluşmasına neden olur.
Şekil: Bir sörfaktan-yağ-su sisteminin faz diyagramı
GERİ (sözlük)
