Yardımcı
operasyonlar ve yerleşimler olarak buhar ve güç üretimi, proses ve yangın suyu
sistemleri, baca ve kurtarma sistemleri, fırınlar ve ısıtıcılar, pompalar ve
valflar, gaz (buhar, hava, azot ve diğer fabrika gazları) sağlanması, alarmlar
ve sensörler, gürültü ve kirlilik kontrolleri, örnek alma (testler ve
kontroller), ve laboratuvar, kontrol odası, bakım, idari yerleşimler
sayılabilir.
1. Su
Önarıtma
Rafineriler ve diğer
kompleks proses fabrikalarında çeşitli kalitede fazla miktarda suya ihtiyaç
vardır. Su genellikle barajlar veya göllerden sağlanır ve ham su havuzlarında
toplanır. Burada gerekli işlemlerden sonra kulanım yerlerine dağıtılır; başlıca
tüketim alanları,
·
Soğutma
kuleleri
·
Proses
suyu
·
Demineralize
ünitesi besleme suyu
·
İçme
suyu (özellikle büyük komplekslerde)
·
Diğerleri
(yangın suyu, temizlik, v.s., gibi)
Ön arıtma
ünitesindeki temel işlemler sudaki asılı maddeleri ve bulanıklığı gidermek,
soğutma suyu sisteminde karbonat oluşumunu önlemek için proses suyunu yumuşatmak
ve pH ayarlamak, içme suyu olarak kullanılacak kısmı dezenfekte etmek ve
gerekli şartname sınırlarını karşılayacak özelliklere getirmektir.
Örnek bir su ön
arıtma ünitesinin prosesleri üç aşamada toplanabilir: Ham suyun işlenmesi, içme
suyunun işlenmesi, işlemlerde toplanan çamurun uzaklaştırılması
Berrak, kokusuz,
renksiz bir su elde etmek için sudaki asılı katı maddeler, safsızlıklar ve
mikroorganizmalar çöktürülerek uzaklaştırılır. Çöktürmede, doğal sedimentasyon
da denilen mekanik yöntemler ve kimyasal metotlar uygulanır.
a. Mekanik Çöktürme
İçme suları ve
sanayi sularının temizlenmesinde mekanik temizleme bir ön-işlemdir; sonraki
kimyasal arıtmanın daha etkin ve ekonomik olmasını sağlar.
Su ham su
havuzlarında bekletilir; bekletme süresi suyun içerdiği asılı maddelerin
yoğunlukları, büyüklükleri (boyutlar), biçimleri, akışkanlıkları gibi bazı
özellikleriyle havuzun derinliği ve suyun havuzdan akış hızı gibi çok sayıda
parametreye bağlıdır; son iki parametrenin suyun havuzda alıkonma süresiyle
olan ilişkisi solda verilen Stokes kanunuyla tanımlanır.
Mekanik çöktürme,
çok küçük taneciklerin ve koloidal maddelerin çökme hızları çok düşük
olduğundan süspansiyon haldeki organik ve inorganik bazlı maddelerin
çöktürülmesinde çoğu zaman yetersiz kalır. Bu durumda akımın kum filtrelerinden
geçirilmesi veya kimyasal yöntemlerle temizlenmesi gerekir. Kum filtreleri çok
incedir, kısa sürede tıkanır ve temizlenmesi zaman alıcı bir işlemdir. Bu
nedenle genellikle kimyasal arıtma tercih edilir.
b. Kimyasal Çöktürme
Kimyasal çöktürme,
emülsiyon ve süspansiyon haldeki asılı taneciklerin çökelmelerini engelleyen
kuvvetleri kaldırmaya dayanır; bunlar, Brown hareketleri ve elektriksel yüktür.
İlk işlem suya klor,
alum (aluminyum sülfat) ve polimerik maddeler ilave edilerek
mikroorganizmaların öldürülmesidir; bu proses ön-işlemlemedir. Bunu koagülasyon
ve flokülasyon izler; ilave edilen kimyasal maddelerin dağıtılması için su
hızla karıştırılır ve flokülasyon/sedimentasyon havuzuna gönderilir; buradaki
kimyasal maddeler sudaki safsızlıklara bağlanarak “flok” denilen büyük
partiküller oluşturur.
Sedimentasyon, flok
taneciklerin çökeltme havuzunun dibinde çökelmesidir; çökeltiler buradan çamur tankına alınır,
sulu kısım filtrelere verilerek süzülür.
Ön arıtmanın son aşaması klorlamadır; klor sudaki bakterilerin çoğalmasını engeller.
Ön arıtmanın son aşaması klorlamadır; klor sudaki bakterilerin çoğalmasını engeller.
Şekil-1: Su önarıtma prosesi
2. Buhar
Üretim
Isıtıcı (Fırın) ve Kazan (Boiler) Operasyonları
Buhar, buhar üretim
fabrikalarında üretilir ve/veya çeşitli proses ünitelerinde (ısı kullanan) flue
gazdan veya diğer kaynaklardan elde edilir. Isıtıcılarda (fırınlar) yakıcılar
(bekler) ve yakma hava sistemi vardır.
Isı değiştirmenin
gerçekleştiği kazanlarda (boiler), flue gazın kaçmasını önlemek için bir basınç
sistemi bulunur. Isı transferinin maksimum olması için boilerler, su-buhar
karışımını taşıyan çok sayıda tüpten oluşmuştur. Bu tüpler, boilerin tepesindeki
buhar-dağıtım dramlarının ve dibindeki su-toplama dramlarının aralarından
geçer. Buhar, buhar dağıtım sistemine girmeden önce buhar dramından süper
ısıtıcıya akar.
Besleme Suyu (feed water)
Buhar üretimin
önemli bir kısmı besleme suyu (feed water) ikmalidir. Sisteme ne kadar çok su
girerse, o kadar fazla buhar çıkar. Buhar üretiminde kullanılan su, mineraller
ve çözünmüş safsızlıklar gibi kirliliklerden arındırılmış olmalıdır; bunlar,
sistemi arızalandırır veya operasyonu etkileyebilir. Asılı (süspansiyon)
maddeler ve yağ, sistemde çizikler ve tortu oluşmasına sebep olacağından, koagülasyonla
veya süzerek atılmalıdır.
Çözünmüş gazlar,
özellikle karbon dioksit ve oksijen kazanda korozyona neden olacağından hava
giderme (deaerasyon) ve işlemlemeyle uzaklaştırılır.
Çözünmüş mineraller
(metalik tuzlar, kalsiyum, karbonatlar, v.s., gibi) çiziklere, korozyona ve
türbin kanatlarında kalıntılara sebebiyet vereceğinden kireç veya soda külüyle
işlem yapılarak sudan ayrılır. Sirkülasyona döndürülen soğuk su da
hidrokarbonlar ve diğer kirlilikler nedeniyle temizlenmelidir.
Ham kazan besleme
suyunun özelliklerine bağlı olarak, “berraklaştırma, çöktürme, süzme, iyon
değiştirme, hava giderme (deaerasyon) ve iç (dahili) işlemleme” olarak altı
grupta toplanan işlemlemelerin tümü veya bir kısmı uygulanabilir.
Isıtıcı-Yakıt
Isıtıcılar, tek bir
yakıt veya birkaç yakıttan oluşan karışımlar kullanır; bunlar arasında rafineri
gazları, doğal gaz, fuel oil ve toz kömür sayılabilir. Rafineri atık gazı
(off-gaz) proses ünitelerinden toplanır ve bir yakıt-gazı dengeleme dramında doğal
gaz ve LPG ile birleştirilir. Denge dramı sabit sistem basıncını sağlar,
ayrıca, gaz buharlarındaki aslı sıvı taneciklerinin otomatik olarak ayrılmasını
ve dağıtım sistemi içine iri kondensat damlalarının taşınmasını engeller.
Fuel oil, tipik
olarak hampetrolden doğrudan çekilen ham yağ ile parçalanmış (krak) residular
ve diğer ürünlerin bir karışımıdır.
Fuel-oil sistemi,
proses ünitelerinin ısıtıcılarına ve buhar jeneratörlerine, istenilen sıcaklık
ve basınçta yakıt verir. Fuel-oil sistemi pompalanma sıcaklığına kadar ısıtılır,
kaba bir süzme yapıldıktan sonra bir sıcaklık-kontrol ısıtıcısına verilir ve
sonra ince bir eleme sisteminden geçirilerek yanmaya gönderilir. Örneğin, katalitik
kraking ünitelerinde karbon monoksit boilerlerde, flue gazdaki karbon monoksitten,
tam yanmayla ısı elde edilir. Diğer proseslerde atık-ısı geri kazanma üniteleri
buhar elde ederken flue gazın ısısını kullanırlar.
Buhar Dağıtımı
Dağıtım sistemi
valflar, ekleme parçaları, borular ve nakledilen buharın basıncına göre uygun
bağlantılardan oluşur. Buhar kazanları, proses üniteleri veya elektrik üretimi
tarafından talep edilen en yüksek basınçta terk eder; sonra, proses pompaları
ve kompresörleri çalıştıran türbinlerde buharın basıncı düşürülür. Rafineride
kullanılan buharın çoğu, çeşitli tiplerdeki ısı değiştiricilerde
yoğunlaştırılır (su). Kondensat kazan (boiler) besleme suyu olarak tekrar
kullanılabildiği gibi, atık su işlemlemeye de gönderilebilir.
Rafineri buharı,
elektrik üretimi buhar türbin jeneratörlerinin çalıştırılmasında da kullanılıyorsa,
proses buharı için gerekenden çok daha yüksek basınçlarda üretilmelidir. Buhar,
bir ünitede birleştirilmiş ısıtıcılar (fırınlar) ve kazanlar (boiler)
sisteminde üretilir.
Buhar, basıncı ve
sıcaklığına göre çeşitli simgelerle tanımlanır; XHS buhar: 134 kg/cm2,
540 0C, HHS buhar: 84 kg/cm2, 310 0C, MHS
buhar: 45 kg/cm2, 330 0C, HS buhar: 42 kg/cm2,
392 0C, MS buhar: 18.5 kg/cm2, 300 0C, LS
buhar: 5.5 kg/cm2, 195 0C.
Şekil-2: Buhar üretim sistemi
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık:
Güvenli çalışma eğitimleri verilmeli ve/veya besleme suyu, kimyasal maddeler,
buhar, sıcak su, radyant ısı, gürültü ve proses örneği alma, kontrol etme,
bakım ve programlı duruşlarda alınacak önlemler ve koruyucu malzeme
kullanımının önemi anlatılmalıdır.
Güvenlik:
besleme suyu akışı yavaş ve kazanlar kuruysa tüpler aşırı ısınır ve bozulur.
Tersine, akış hızlı olduğunda fazla su buhar dağıtım sisteminin içine girerek
türbinleri bozar. Besleme suyu operasyonları etkileyecek kirlilikler içermemelidir.
Kazanlarda sürekli veya aralıklarla çalışan boşaltma (blowdown) sistemleri
bulunmalıdır; böylece, buhar dramlarından suyun uzaklaştırılması ve türbin kanatlarında
ve aşırı ısıtıcı tüplerde tortu birikmesi azaltılır. Devreye alma ve devreden
çıkarma sırasında aşırı (süper) ısıtıcıları gereğinden fazla ısıtmamalıdır, gaz
kaybı olabileceğinden (acil durumlar da dahil) alternatif yakıt kaynakları
hazır bulundurulmalıdır. Yanmadan önce fuel gazdan sıvıları uzaklaştırmak
gerektiğinden proses ünitelerinde uygun ekipman bulunmalıdır.
Yangın Önleme ve Korunma: Buhar üretiminde en yüksek tehlike potansiyeli olan operasyon ısıtıcının
devreye alınmasıdır; bir veya daha fazla yakıcının (bek) sönmesiyle
alevlenebilir bir gaz-hava karışımı oluşabilir. Her tip ünitenin kendine özgü
start-up ve acil durum operasyonu vardır.
3.
Türbinler
Türbinlerde
elektrik, genellikle gaz veya buharla üretir ve tipik olarak pompalar,
kompresörler, üfleyiciler ve diğer rafineri proses ekipmanlarında
kullanılırlar. Buhar türbine yüksek sıcaklıklarda ve yüksek basınçlarda girer,
sabit-kanatlarla sürüklenirken dik yönde genleşir ve döndürme kanatlarını
çevirir.
Buhar Türbinleri
İki tür buhar
türbini vardır,
·
Geri
basınçlı buhar türbinleri; proseste buhar basıncı ve sıcaklığın düşürülmesi
gerektiği durumlarda kullanılır. Eksoz buharı çeşitli ısıtma veya enerji
kaynağı olarak kullanılır.
·
Buhar
yoğunlaşmalı türbinler; atmosferik basınç altında çalışıldığında buhar bir
kondenserde yoğunlaşır. Bu koşullarda buhardan daha fazla enerji alınır.
Rankine Çevrimi
Şekil-3’te tipik
bir buhar türbin jeneratör diyagramı görülmektedir; bu güç çevrimi “Rankine
Çevrimi” olarak bilinir; sistem buhar kazanı, buhar türbini, kondenser (düşük
basınçlı buharı atmosfer basıncının altına yoğunlaştırır) ve buhar kazanına
sıcak suyu basan pompadan oluşur.
Şekil-3: Rankine çevrimi
Gaz Türbinleri
Bir gaz türbin
jeneratörü yakıtın enerjisini mekanik güe çevirir. Bir gaz türbin jeneratöründe
üç temel ekipman vardır,
·
Kompresör;
gelen havayı yüksek basınçlara sıkıştırır,
·
Yakma
hücresi; yakıtı yakar ve yüksek basınçlı, yüksek akış hızlı gaz üretir,
·
Türbin;
gelen bu gazın enerjisini kullanır.
Şekil-4: Bir gaz türbini
şematik görünümü
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık: Güvenli
çalışma eğitimlerine ve/veya gürültü, buhar ve ısıyla temas-ta, kontrol ve
bakım çalışmalarında koruyucu ekipman kullanımı gereklidir.
Güvenlik:
Buhar türbinlerinin deşarj tarafında, vakumun bozulması halinde hem buhar
seviyesini devam ettirmek ve hem de koruma amacıyla, emniyet vanaları
bulunmalıdır. Maksimum çalışma basıncının dizayn basıncından büyük olduğu
yerlerde, türbinlerde basınç azaltma sistemleri bulunmalıdır. Regülatörler ve
aşırı hız kontrol aletlerinin korunmasına dikkat edilmelidir.
4.
Elektrik Gücü
Rafineriler ihtiyacı
olan elektriği ya dış kaynaklardan sağlarlar, veya buhar türbinleri veya gaz
motorlarıyla döndürülen jeneratörlerle kendileri üretirler. Yardımcı işletmeler
veya güç üretim fabrikalarında üretilen elektrik çeşitli yerlere kurulmuş
ara-istasyonlarla tüm birimlere dağıtılır. Ara istasyonların yerleri
tanımlanmamıştır, soğutma-kulesi suyu taneciklerinin (sprey) veya buhar
kaynaklarının ulaşamayacağı alanlara kurulur. Transformerler, devre kesiciler
ve feed-devre şalterleri, ara-istasyonlara yerleştirilir. İstasyonlar gücü,
proses üniteleri içinde yerleri belirlenmiş dağıtım-istasyonlarına iletir.
Dağıtım istasyonlarında, genellikle, bir sıvı-doldurulmuş transformer ile bir
yağ doldurulmuş veya hava-kesmeli bağlantı kesici sistem vardır.
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık:
Güvenli çalışma eğitimleri verilmelidir; gürültüye karşı, kontrol ve bakım
çalışmaları sırasında karşılaşılacak tehlikeli durumlarda ve transformerler ve
şalterler etrafında (buralarda dielektrik akım vardır) çalışılırken alınması
gereken önlemler ve koruyucu ekipman kullanımı çok iyi bilinmelidir.
Güvenlik:
Elektrik çarpmasına karşı normal güvenlik önlemleri (zeminin kuru tutulması,
yüksek-voltaj uyarı sistemleri koruma bulundurma gibi) alınmalıdır.
Kilitlemek/etiketlemek ve diğer uygun güvenlik tatbikatları yapılmalı,
yüksek-voltajlı elektrik sistemleriyle çalışılırken enerjiye maruz kalmayı
önleyici tedbirler alınmalıdır.
Yangın Önleme ve Korunma: Proses ünitelerine çok yakın alanlara yerleştirilen jeneratörler,
herhangi bir kaçak olması halinde, yangın tehlikesine sebep olabilecek
kaynaklardır.
5.
Soğutma Kuleleri
Soğutma kulesi
sistemlerine genellikle açık-sirkülasyonlu soğutma sistemleri denir; bunlar,atmosfere
açıktır, dolayısıyla bazı dezavantajları vardır; buhar kaybı fazladır,
dolayısıyla çok miktarda suya gereksinim olur. Atmosfere açık olduğundan
havayla temastadır, oksijenle doymuş hale gelir ve aşındırma ve korozyon yapma
özelliği artar.
Soğutma kuleleri
proses suyundan buharlaştırarak ısıyı uzaklaştırır ve sıcak su ile hava
arasında iç enerji (ısı) transferi yapar. İki tip soğutma kulesi vardır,
·
Çapraz
akışlı (crossflow) kuleler; bu kulelerde hava akımı su akımına dik açıda girer.
·
Zıt
akışlı (counterflow) kuleler; bu tip soğutma kulelerinde sıcak proses suyu
kulenin en üst kısmına pompalanır ve kule boyunca aşağı bırakılır. Kulede
yukarıdan aşağıya kadar yerleştirilmiş çok sayıdaki çarpma çıkıntıları veya
püskürtme nozulları (uçlar) suyu dağıtarak soğumasına yardımcı olur. Hava
Kulenin dibinden girer ve yukarıdan akan suya karşı yükselir. Fanlar veya
üfleyiciler hava girişindeyse hava yukarı doğru ittirilir, hava çıkışındaysa
yukardan çekilir.
Sirkülasyona alınan
soğutma suyu safsızlıkların ve çözünmüş hidrokarbonların uzaklaştırılması için
işlemlenmelidir. Havayla soğutulurken oksijenle doymuş hale gelen suyun
korozyon yapma olasılığı artar. Korozyondan korunmanın yollarından biri soğutma
suyuna katkı maddesi ilave edilerek borular ve diğer metal yüzeyler üzerinde
koruyucu bir film tabakası oluşturmaktır.
Soğutma suyunun en
önemli safsızlıkları depozitlerdir; bunlar, CaCO3, Ca3(PO4)2
CaSO4, SiO2, çamur, tortu, demir, manganez, algler,
bakteriler, mantarlar v.s., içerir. Depozitleri ve korozyonu en düşük seviyede
tutmak için suyun pH, iletkenlik, sertlik ve alkalinite tayinleri, gibi, bazı
özellikleri sürekli olarak kontrol altında tutulur;
Şekil-5‘te bir
rafineri veya petrokimya kompleksindeki bir soğutma suyu kulesi sistemi ile
soğutma suyu üretimi ve dağıtımı verilmiştir.
Hava ve su soğutma
kulesinde karışır, dolayısıyla havada bulunan çeşitli safsızlıklar (toz, kir,
gazlar, mikrobiyolojik organizmalar, v.s.) suya girer. Su buharlaştığında bu
maddelerin sudaki konsantrasyonları da artar ve temas ettiği malzemelere
korozyon yapar, hasar verir. Zararları azaltmak için bu tip sistemlerde bir
miktar su sistemden dışarı alınır filtrasyon ve diğer bazı işlemlerden
geçirilir.
Şekil-5: Soğutma suyu
üretimi
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık:
Soğutma-kulesi suyu proses maddeleri ve yan-ürünlerle (sülfür dioksit, hidrojen
sülfür ve karbon dioksit gibi) kirlenebilir. Güvenli çalışma eğitimleri verilmeli
ve/veya prosesten örnek alma, kontrol, bakım ve programlı duruşlarda, gürültüyle,
kimyasal maddeler ve hidrojen sülfür gibi tehlikeli maddelerle temasta gerekli
koruyucu ekipman kullanılmalıdır.
Güvenlik:
Soğutma kulesi fanları ve su pompalarında olabilecek güç kaybı, rafineri
operasyonlarında ciddi sonuçlar yaratır. Soğutma suyundaki safsızlıklar boruları
ve ısı değiştiricileri korozyona uğratır, çözünmüş tuzlar borular üzerinde
pullar (scale) toplanmasına neden olur ve mikroorganizmalar ahşap malzemeyi
tahrip eder.
Yangın Önleme ve Korunma: Soğutma suyu hidrokarbonlarla kirlendiğinde alevlenebilir buharlar
boşaltma havası içinde buharlaşabilirler. Yakıcı bir kaynağın bulunması veya
kıvılcım oluşması durumunda bir yangın başlayabilir. Fanların hava çıkışında
olduğu soğutma kulelerindeki kısmen kuru bölgeler de potansiyel birer yangın
tehlikesidir.
6.
Hava-Azot
Hava ayırma
fabrikasında havada bulunan gazlardan nitrojen ve oksijen (ve bazan da argon)
elde edilir. Prosesler iki genel sınıfta toplanır; Kriyojenik fabrikalar;
havanın çok düşük sıcaklıklarda distilasyonuyla gaz ve sıvı ürünlere (nitrojen
ve oksijen) ayrıldığı proseslerdir. Non-kriyojenik fabrikalar; nitrojen ve
oksijenin moleküler yapıları, büyüklükleri ve kütleleri gibi özelliklerinden
yararlanılarak, genellikle ortam sıcaklığında yapılan ayırma prosesleriyle gaz
ürünlerin elde edildiği proseslerdir.
Tüm kriyojenik
prosesler başlıca aşağıdaki aşamalardan oluşur,
·
Hava
süzülür ve sıkıştırılır; su buharı ve karbon dioksit gibi kirlilikler uzaklaştırılır
(proseste donarak ayrılırlar),
·
Isı
değiştirici ve refrijerasyon prosesleriyle hava çok düşük sıcaklıklara
soğutulur,
·
Kısmen
yoğunlaşan (sıvılaşan) hava (-300˚F/-185˚C dolayında) distillenerek sıvı
nitrojen ve oksijen elde edilir,
·
Sisteme
beslenen hava, gaz ürünler ve atık akımların ısı değiştiricilerde ısıtılmasıyla
da soğutulur.
Kriyojenik
prosesler, yüksek üretim hızı ve çok saf ürünler elde edilmesi yönünden en
etkili hava ayırma yöntemleridir. Enerji tasarrufu ve çalışma sorunları yaşanmaması
için distilasyon kolonları, ısı değiştiriciler, soğuk boru ve bağlantılar çok
iyi izole edilmelidir; bunun için tüm sistem ‘cold box’ denilen izolasyonlu ve
sızdırmazlık sağlanmış, yüksekliği 15-60 metre olan 2 x 4 metrelik bir bölme
içine yerleştirilir.
Şekil-6: Havanın
sıvılaştırılması
7. Atık
Su İşlemleme
Proses için,
duruşlarda ve kanala verilecek atık sularda atılmadan veya resaykıl edilmeden
önce işlem yapılması gerekir. Atık su,
tipik olarak hidrokarbonlar, çözünmüş maddeler, asılı katılar, fenoller,
amonyak, sülfürler ve diğer bazı bileşikler içerir; ayrıca yoğunlaşmış buhar,
stripping suyu, harcanmış kostik çözeltileri, soğutma suyu ve kazan atıkları,
yıkama suyu, alkali ve asidik atıkların nötralizasyon suyu ve
proseslerle-bağlantılı diğer sulardır.
Geleneksel atık su
işlemleme üniteleri fiziksel, kimyasal ve biyolojik proseslerin bir
kombinasyonudur. Ayrıca katı ve organik maddeleri uzaklaştırmak için bazı ek
operasyonlar da uygulanır.
Atık su işlemleme
aşamaları üç genel grup altında toplanabilir,
- Hazırlık ve ön-işlemleme (birincil
işlemleme),
- İkincil işlemleme,
- Üçüncül ve/veya ileri işlemleme
aşamaları.
Hazırlık ve Ön İşlemleme Operasyonları
Hazırlık aşamasında,
ilerideki işlemlemeleri zorlaştırmaması için atık sudaki iri katı maddeler ve
diğer büyük kirlilikler elenerek veya süzülerek uzaklaştırılır.
Ön işlemleme, atık
sudan hidrokarbonları ve katı maddeleri ayırmak için yapılır; API
separatörleri, önleyici levhalar ve çökeltme havuzları asılı hidrokarbonları,
yağlı tortuyu (sludge) ve katı maddeleri kendi ağırlıklarıyla (gravite) ayırır,
toplar ve süzer; çökelebilen organik ve inorganik katılar sedimentasyonla,
yüzebilen maddeler (hidrokarbonlar gibi) üstten sıyrılarak uzaklaştırılır.
Bazı suda-yağ
emülsiyonlarının, yağ ve suyun ayrılmasını kolaylaştırmak için ısıtılması
gerekir. Graviteyle ayrılma su ve suda çözünmemiş yağ damlaları arasındaki
spesifik gravite farkına dayanır; atık su yüzeylerine tutunmuş olan yağ
partikülleri ayrılır.
Asidik atık su
amonyak, kireç veya soda külüyle nötralleştirilir. Alkali atık suda sülfürik
asit, hidroklorik asit, karbon dioksitçe zengin flue gaz veya sülfürle işlem
yapılır.
İkincil İşlemleme Operasyonları
Ön işlemlemeden
sonra asılı katı maddeler sedimentasyonla veya havayla yüzdürülerek uzaklaştırılır.
Katı maddesi az atık su elekten geçirilir veya süzülür. Ayrılmaya yardımcı
olması için bazen flokülasyon maddeleri ilave edilir.
İkinci treatment
prosesleri çözünebilen organik maddeleri biyolojik olarak parçalar ve oksitler;
bunun için aktiflenmiş çamur (aktif sludge), süzme metotları veya anaerobik
treatmentler kullanılır. Yüksek adsorbsiyon özellikleri olan maddeler
sabit-yataklı filtrelerde kullanılır veya atık suya ilave edilerek
sedimentasyon veya filtrasyonla ayrılabilecek çamur (slurry) oluşması sağlanır.
Aktif Çamur
Aktif çamur, evsel
atık suların (kanalizasyon atık suları da dahil) biyolojik işlemlendirme
proseslerinden biridir. Proseste atık suya hava veya oksijen basılarak
biyolojik floklar (yığınlar) oluşturulur; bunlar atık sudaki organik maddeleri
indirgeyerek parçalarlar. Tüm aktif çamur sistemlerinde atık su önce oksijenle
yeterli derecede işlemlenir ve karışım bir çökelme tankına alınır, tankın üst
kısmı tekrar işlemlenmeye alınır. Çökelen kısım çamurdur (sludge), bunun bir
kısmı havalandırma tankına verilerek tanka gelen yeni ham atık su ve hava
karışımına aşılama yapılır. Tankta kalan çamur gerekli işlemlerden sonra
atılır.
Atık sudan yağlar ve
kimyasal maddeleri ayırmak için ilave metotla kullanılır; sülfür ve amonyak
varsa stripping, fenollerin bulunması halinde de solvent ekstraksiyon
uygulanır.
Üçüncül İşlemleme Operasyonları
Üçüncül
işlemlemeler, uygun deşarj gereksinimlerini karşılamak üzere özel kirliliklerin
giderilmesi için yapılır. Bunlar arasında klorinasyon, ozonasyon, iyon değiştirme
ters ozmozlama, aktiflenmiş karbonda adsorblama, v.s. işlemleri sayılabilir.
Sıkıştırılmış oksijen atık suya difüzlenerek bazı kimyasal maddeleri oksitler
veya gerekli oksijen ihtiyacını sağlar. Resaykıla alınan atık su soğutularak
ısısı uzaklaştırılır, veya püskürtülerek ya da hava ile sıyrılarak (stripping)
kalan fenoller, nitratlar ve amonyaktan arındırılır.
Endüstriyel atık su
kaynakları üç genel grup altında toplanır,
·
Yağlı
sular,
·
Evsel
atık sular, ve
·
Kimyasal
atık sular
Şekil-7‘de bir
rafineri veya petrokimya kompleksinde yeralan bir atık su işlemleme ünitesinin
akım şeması verilmiştir.
Şekil-7: Atık su işlemleme
fabrikası
Stripping (sıyırma)
Stripping prosesinde
atık su kolonda aşağı doğru akarken, buhar yukarı doğru hareket eder; yükselen
buhar atık sudaki kirlilikleri (H2S, NH3 gibi) de
sıyırarak beraberinde taşır. Çıkan buhar akımındaki bu maddeler örneğin
kondensasyonla geri kazanılır ve zararsız hale getirilir.
Çöktürme (precipitation)
Atık su akımında
bulunan bazı metal iyonları suda çözünmeyen hidroksitlerine dönüştürülerek
çöktürülür ve süzülerek uzaklaştırılır. Bu amaçla en fazla kullanılan maddeler
kostik (NaOH) ve kireçtir.
Koagülasyon
Koagülasyonla sudaki
süspansiyon ve kolloidal haldeki maddeler uzaklaştırılır. Kolloidler hareket
halindedirler, graviteyle çökelmezler. Alum veya demir(3) klorür gibi
bileşikler, tanecikleri birbirlerinden uzakta tutan elektrik yüklerinin
etkisini düşürerek ’floklar (yığın)’ halinde çökelmelerini sağlarlar. Floklar,
ya yüzeye çıkarlar, veya dibe çökelirler.
Nötralizasyon
Asidik ve bazik atık
sular bir homojenleştiricide pH kontrolü altında karıştırılarak
nötralleştirilir. Nötralizasyon işlemi atık su biyolojik işleme girmeden önce
yapılmalıdır; çünkü pH’daki önemli değişiklikler mikroorganizmaları öldürür.
Adsorbsiyon
Adsorbsiyon işlemi
genellikle aktif karbonla yapılır; bu maddelerin poroziteleri çok yüksektir ve
kanalları birbirlerine bağlayan karmaşık ağ yapılar vardır. Kanal yüzeylerindeki
dengesiz moleküler kuvvetler bu tür karbona pek çok maddeyi adsorblama özelliği
kazandırır; örneğin bir avuç aktif karbonun toplam yüzey alanı 10 futbol sahası
kadar olabilir.
Oksidasyon
Atık sudaki bazı
kirlilikler oksitlenerek biyolojik olarak parçalanabilir ve/veya adsorblanabilir
maddelere dönüştürülür. Oksitleyici olarak oksijen, klor, ozon, hidrojen
peroksit ve potasyum permanganat kullanılabilir. Oksidasyon pH kontrolü ve
katalizör eşliğinde yapıldığında daha etkilidir.
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık: Güvenli
çalışma eğitimleri verilmeli ve/veya kontrol, bakım ve programlı duruşlarda
kullanılacak uygun personel koruyucu ekipmanın önemi anlatılmalıdır.
Yangın Önleme ve Korunma: Atık suda bulunan hidrokarbon buharlarının işlemlemeler sırasında yakıcı
bir kaynakla temas etmesi yangın çıkmasına se bep olabilir.
8. Isı
Değiştiriciler, Soğutucular, Isıtıcılar
Isıtma Operasyonları: Proses ısıtıcıları ve ısı değiştiriciler hammaddeyi, distilasyon
kulelerinde ve rafineri proseslerinde reaksiyon sıcaklığına gelinceye kadar
ısıtırlar (ön ısıtma). Isı değiştiriciler ya buhar (steam) veya sıcak
hidrokarbon kullanır; bunlar prosesin diğer bazı bölümlerinden transfer edilir.
Isıtıcılar, genellikle özel proses operasyonları için dizayn edilirler; çoğu
silindirik (dikey) veya kutu (box)-tip dizaynlardır. Proses ünitelerine gerekli
ısının büyük kısmı alevli ısıtıcılardan sağlanır; bunlarda kullanılan yakıtlar
rafineri gazları, doğal gaz, distilat ve kalıntı yağlardır. Alevli ısıtıcılar
hampetrol ve reformer ön ısıtıcılarında, koklaştırıcı ısıtıcılarında ve
büyük-kolon reboilerlerinde bulunur.
Soğutma Operasyonları: Bazı proseslerden ısının uzaklaştırılması gerekir; bunun için hava, su
değiştiriciler, fanlar, gaz ve sıvı soğutucular ve tepe kondenserleri
kullanılır, veya diğer sistemlere transfer edilir.Bir veya daha fazla proses ünitesine
servis verebilen mekanik buhar-sıkıştırma soğutma sisteminde, bir buharlaştırıcı,
kompresör, soğutucu, kontrol mekanizmaları ve bağlantı boruları bulunur. Çok
kullanılan soğutucular su, alkol/su karışımları veya çeşitli glikol
çözeltileridir.
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık: Sistemler
kapalı olduğundan normal çalışma koşullarında maddelerle temas olasılığı çok
azdır. Yakıt, proses operasyonu ve ünitenin dizaynına bağlı olarak hidrojen
sülfür, karbon monoksit, hidrokarbonlar, buhar kazanı besleme suyu, tortu ve su
işlemleme kimyasal maddeleriyle temas potansiyeli vardır. Kazan buharlarında
fenolik bileşikler olabileceğinden cilde temasından kaçınılmalıdır. Güvenli
çalışma eğitimleri verilmeli ve/veya, kimyasal maddelerle çalışılırken ve
gürültü, radyant ısı, aşırı ısınmış buhar, sıcak hidrokarbondan korunma, örnek
alma, kontrol etme, bakım, genel duruş gibi hallerde, uygun personel koruyucu
ekipmanların gereği anlatılmalıdır.
Güvenlik:
Isıtıcı tüplerden, başlıklar takılıp çıkarılmadan önce tüm basınçlar kaldırılmalıdır.
Isı değiştirici boru sistemlerinde, sıvıyla doluyken bloke olmaması için
basıncın uygun bir yöntemle giderilmesine hazırlıklı olunmalıdır. Kontrol
sistemleri yeteli olmazsa ısı değiştiricinin her iki tarafında da sıcaklık ve
basınç dalgalanmaları olur. Isı değiştirici tüplerinin yetersizleşmesi ve
proses basıncının ısıtıcı basıncından büyük olması durumunda ürün alt akımla
ısıtıcı içine girer.
Proses basıncı
ısıtıcı basıncından daha düşükse ısıtıcıda bulunan sıvı (akım) proses akışkanına karışır. Sıvı veya gaz
soğutucularda sirkülasyon yeterli değilse, artan ürün sıcaklığı alt akım
(downstream) operasyonlarını etkileyeceğinden basınç düşürmelidir.
Yangın Önleme ve Korunma: Fırınlarda yakıt olarak hafif hidrokarbonlar kullanıldığında patlama
tehlikesine karşı su buharı pörcü ile veya uygun bir yöntemle yanmayan
hidrokarbon buharları ortamdan sürüklenerek uzaklaştırılır. Her ünite için özel
start-up (devreye alma) veya acil durum işlemlerine gereksinim vardır. Eğer
fanlarda (fin-fan) alevlenme olursa, aşırı ısınma nedeniyle fanlar bozulur. Bir
ısı değiştiriciden veya soğutucudan herhangi bir delik olması durumunda alevlenebilir
ürün kaçağı yangına sebep olur.
9. Basınç Düşürme (Relief) ve Baca (Flare) Sistemleri
Basınç-Düşürme Sistemleri
Basınç-relief
sistemleri, basınç giderici cihazlardan ve atmosfere verilen (blow-downs)
hidrokarbon buharları ve sıvıları kontrol eder. Basınç düşürme otomatiktir ve
planlanmış olarak yapılır; operasyon basıncı önceden belirlenen seviyeye geldiğinde
devreye girer. Blowdown işlemi, proses ünitelerinin devreye alınması, fırın
blowdownları, duruşlar, ve acil durumlarda yapılır. Basınçlı kaplardan, yangın
çıkması halinde buharların hızla uzaklaştırılmasıyla basınç düşürülür; bu
işlem, relief valften daha düşük basınçlarda açılan bir diskle sağlanır.
Emniyet Valfi (Relief Valf) Operasyonları
Emniyet valfleri
hidrokarbon buharları ve sıvılarda olduğu kadar, hava, buhar ve gazlar için de
kullanılır; normal çalışma basınçlarının üstünde bir basınç oluştuğunda, vana,
basınç artışıyla orantılı olarak açılır. Emniyet valfleri, çoğunlukla tamamen
açılarak yüksek hacimlerde buharı boşaltabilecek şekilde dizayn edilmişlerdir.Çok
sıkı kapatılmış ve büyük hacimlerin boşaltılması gereken yerlerde
pilotla-çalışan emniyet valfleri (normalden altı kat daha kapasiteli)
kullanılır. Uçucu olmayan sıvılar, çoğunlukla, yağ-su ayırıcıya ve geri kazanma
sistemlerine pompalanır; uçucu sıvılar daha düşük basınçlarda çalışan ünitelere
gönderilir.
Baca Sistemleri
Tipik bir kapalı
basınç giderme ve baca sisteminde relief valfler ve proses ünitelerinden gelen
deşarj hatları, buharlar ve sıvıların ayrıldığı dramlar, contalar (seals)
ve/veya pörc gaz ile bir baca ve tutuşturucu sistem (doğrudan atmosfere
atılması istenmeyen çeşitli buharları yakar) bulunur. Bacanın ucuna buhar (su
buharı) injekte edilerek yanma sırasında oluşan is azaltılır.
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık: Güvenli
çalışma eğitimleri verilmeli, kontrol, bakım ve programlı duruşlarda
kullanılacak uygun personel koruyucu ekipmanın önemi anlatılmalıdır.
Güvenlik: Bir
buhar atık sistemine sıvılar doğrudan
boşaltılmamalıdır. Baca dramları ve bacalar, acil hallerde fazla
miktarlarda atığı uzaklaştırabilecek kapasitede olmalı, dramlarda, aşırı basınç
oluşmasına karşı vana bulunmalıdır.
Rafineri
proseslerinde, aşağıdaki nedenlerle aşırı basınç oluşma potansiyeli vardır; bu
gibi durumlarda basınç relief valfleri olması gerekir:
·
Soğutma
suyu kaybı; bu durum kondenserlerde basıncın azalmasına ve proses ünitesinde
basıncın artmasına yol açar.
·
Geri
akış (reflux) hacminde azalma; bu durum kondenserlerde basınç düşmesine ve
distilasyon kulelerinde basınç yükselmesine neden olur (reflux, kuleden buhar
halinde çıkan maddelerin hacmini etkiler).
·
Yüksek
sıcaklıklarda çalışan proses kaplarına daha düşük-kaynama noktalı bir sıvının
(su da dahil) enjeksiyonuyla hızla buharlaşma olacağından basınç yükselir.
·
Aşırı
ısınmış proses buharı nedeniyle genleşme ve aşırı-basınç ısıtıcıların hasarlanmasına
veya yangına yol açar.
·
Otomatik
kontrol sistemlerinde arızalanmalar, kapalı çıkış noktaları ve ısı
değiştiricilerde hasarlanma, v.s.
- İç patlama, kimyasal reaksiyon, termal
genleşme veya gaz sıkışmaları.
Valflerin
fonksiyonel olabilmesi için bakım çok önemlidir. En çok karşılaşılan operasyon
sorunları aşağıda belirtilmiştir:
·
Ayar
basıncının açılmasında sorun; valf girişi veya çıkışında tıkanma veya korozyon
nedeniyle disk tutucu ve kılavuzların iyi çalışmaması.
·
Valfın
attıktan (açıldıktan) sonra tekrar yerine oturmasında sorun; gaz akımında
bulunabilecek katı tanecikler valf disklerini çizeceği için diskin oturacağı
yerde veya hareketli parçalarda korozyon olabilir, birikinti toplanır.
·
Uygun
olmayan açılma; çalışma basıncının, valfın açma ayar basıncına (set noktası)
çok yakın olması.
Yangın Önleme ve Korunma: Yakıcı kaynakların bulunduğu yerlerde buharlar (hidrokarbon) ve gazlar
boşaltılmamalıdır.
10. Gaz
ve Hava Kompresörleri
Rafineride gaz ve
hava sıkıştırmada hem pistonlu ve hem de santrifüjlü kompresörler kullanılır.
Hava kompresör sistemlerinde kompresörler, soğutucular, hava alıcılar, hava
kurutucular, kontrol ekipmanları ve dağıtım boruları bulunur. Bazı proseslere
hava vermek için püskürtücüler (blower) kullanılır. Havayla-tozlaştırma, katalizör
rejenerasyonu, proses ısıtıcıları, buhar-havayla dekoklaştırma, acı-su
oksidasyonu, benzin sweetening, asfalt şişirme ve diğer bazı operasyonlar için
fabrika havasından yararlanılır. Pnömatik enstrümanlar ve kontrollerde, hava
motorları ve bağlantılarda ise enstrüman havası kullanılır.
Sağlık ve Güvenlik:
Sağlık:
Güvenli çalışma eğitimleri verilmelidir; gürültüye karşı, kontrol ve bakım
çalışmaları sırasında karşılaşılacak tehlikeli durumlarda koruyucu personel ekipmanı
kullanımı gereği anlatılmalıdır. Fabrika ve enstrüman havasının teneffüs
edilmemesi veya içme suyunun basınçlandırılmasında kullanılmaması için çeşitli
uyarma yöntemleri gereklidir.
Güvenlik: Gaz
kompresörlerine sıvı girmesini önleyici dramlar olmalıdır. Gazların katı
maddelerle kirlenmemesi için süzgeçler kullanılır. Otomatik kompresör kontrollerinde
olabilecek arızalar prosesleri etkiler. Maksimum basıncın kompresör basıncından
veya proses-ekipman dizayn basıncından daha fazla olması halinde basınç
azaltılması gerekir. Kompresördeki hareketli parçalar, olabilecek olumsuzluklara
zamanında müdahale edebilmek için izlenmelidir. Kompresörlerin yerleştirildiği
binalar şartnameleri karşılamalı, havalandırılmalıdır.
Enstrüman havasının
fabrika havasıyla yedeklendiği yerlerde, bağlantıların, enstrüman havası
kurutma sisteminin üstünden yapılması gerekir; böylece enstrümanların nemle
kirlenmesi önlenmiş olur. Güç kesilmesi veya kompresörün arızalanması gibi
durumlarda enstrüman havasına alternatif kaynaklara (nitrojen kullanılması
gibi) gereksinim olur.
Yangın Önleme ve Korunma: Hava kompresörleri, alevlenebilen buharlar veya korozif gazların
emilemeyeceği alanlara yerleştirilmelidirler. Gaz kompresörlerinde herhangi bir
delik oluşması potansiyel bir yangın tehlikesidir.
11. Gemi
ve Tanker Yükleme, Boşaltma
Sıvı hidrokarbonları
gemi sarnıçlarına, tankerlere, mavnalara ve bu amaçla kullanılan diğer
taşıtlara yüklenmesi, genellikle, rafineri operasyonlarının bir parçasıdır.
Yükleme işlemlerinin nasıl yapılacağının saptanmasında, ürünlerin özellikleri,
dağıtım gereksinimleri ve çalışma kriterleri önemlidir. Tankerler ve tanker
vagonları ya üstten veya dipten yüklenir; gerekli durumlarda buhar-geri kazanma
sistemleri bulunur. Sıvılaştırılmış petrol gazlarının (LPG) yüklenmesi, sıvı
hidrokarbonlarınkine ilave olarak bazı özel önlemler gerektirir.
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık:
Yükleme ve boşaltma işlemlerinde sağlıkla ilgili tehlikeler, yüklenen ürünlere
ve tanker, gemi sarnıçları veya diğer araçlarda önceden taşınmış ürünlere
bağlıdır. Güvenli çalışma eğitimleri verilmeli ve/veya yükleme veya boşaltma
sırasında temizlik yapılırken veya kontrol, örnek alma ve bakım (dolum
ekipmanında ve buhar geri kazanma sistemlerinde) sırasında tehlikeli maddelerle
temas edilirken uygun personel koruyucu ekipman kullanımının önemi
anlatılmalıdır.
Güvenlik:
Üstten veya dipten yüklemede, sızıntı veya aşırı dolma olduğunda yüklemeyi
kesmek için dolum başlıklarında otomatik veya el ile durdurma sistemleri
olmalıdır. Üstten yüklemede, personelin düşme tehlikesine karşı tırabzan gibi
koruyucu yapılar olmalıdır. Taşma, köpürme, sızma gibi durumlarda ürünü kaybetmemek
için drenaj ve geri kazanma sistemleri bulunmalıdır. LPG yüklemede tankerlerin
aşırı yüklenmemesi ve aşırı basınçlı olmaması için gerekli önlemler alınmalıdır.
Yangın Önleme ve Korunma: Olabilecek kaçakların yakıcı bir kaynakla teması potansiyel yangın
tehlikesidir. Şalterle-yükleme yapılan yerlerde gerekli güvenlik önlemleri
alınmalıdır. Yükleme yeri ve tanker arasındaki elektrik şarjı eşitlenerek, tanker
ve vagon yüklemesinde kullanılan sistemler topraklanarak elektrik akımları
güven altına alınır. Statik elektrik oluşması ve deşarj olmasını önlemek için
gemi dok boru bağlantılarında izolasyonlu flanşlar kullanılır. Yükleme yerleri
ve gemi buhar-geri kazanma hatlarına alev kesiciler yerleştirilerek
oluşabilecek alevlerin yayılmaları önlenir.
12.
Pompalar, Borular, Valfler
Hidrokarbonlar,
proses suyu, yangın suyu ve atık su, rafineri içinde boru hatlarıyla santrifüj
ve pozitif-yer değiştirmeli (örneğin, pistonlu) pompalar vasıtasıyla taşınır.
Pompalar elektrik motorları, buhar türbinleri veya iç yanmalı motorlarla
çalıştırılır; tipi, kapasitesi ve yapıldığı malzeme kullanıldığı yere göre
değişir. Buhar, su ve diğer ürünler proses ve yardımcı işletmeler boru hattı
sistemiyle dağıtılır. Bunların boyutları ve malzemeleri, servisin tipine,
basınca, sıcaklığa ve ürünün yapısına bağlıdır.
Boru hatları
üzerinde ventler, dreynler ve örnek almak için bağlantılarla koruyucu
kaplamalar bulunur. Çalışma amaçlarına göre değişik tiplerde valfler vardır. Bunlar
arasında gate valfler, baypas valfler, glob ve bilyalı (ball) valfler, tapa
(plug) valfler, blok ve bleed valfler ve çek (check, kontrol) valfler
sayılabilir. Valfler elle veya otomatik olarak çalıştırılabilir.
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık:
Güvenli çalışma eğitimleri ve/veya pompaları valfleri ve/veya boru hatlarını
açarken veya boşaltırken, ürün örneklerinin alınması ve kontrol edilmesi sırasında,
bakım çalışmalarında uygun personel koruyucu ekipman gereklidir.
Güvenlik:
Otomatik pompa kontrollerinde aksama, proses basıncı ve sıcaklığında
dalgalanmalara neden olur. Düşük akımda veya akımsız çalıştırılan pompa aşırı
ısınır ve hasarlanır. Aşırı basınçla karşılaşabilecek pompaların deşarj
borusunda basınç düşürücü olmalıdır. Boru hatlarının genleşme, harekat etme ve
sıcaklık değişikliklerinden etkilenmemesi için gerekli koruyucu önlemler
alınmalıdır. Valfler ve enstrümanların yerleşimleri, gerekli bakım ve servisin
verilebileceği şekilde olmalıdır.
Yangın Önleme ve Korunma: Hidrokarbon pompaları, valfler veya boru hatlarında delinmeler
hidrokarbon buhar kaçaklarına, dolayısıyla yakıcı kaynaklarla temas ederek
yangın çıkmasına neden olabilirler. Uzaktan algılayıcılar, kontrol valfleri,
yangın valfleri ve izolasyon valfleriyle bu tip tehlikeli durumlar en aza
indirilebilir.
13. Tank
Depolama
Rafineride
hampetroller, ara hidrokarbonlar (proses sırasında), ve son ürünler için
atmosferik depo tankları ve basınçlı depo tankları kullanılır. Tanklar da
yangın suyu, proses ve treatment suyu, asitler, katkı maddeleri ve diğer
kimyasal maddelere karşı dayanıklı olmalıdır. Tankların tipi, şekli, malzemesi,
kapasitesi ve yerleşim yeri, kullanım amacına ve depolanacak maddeye bağlıdır.
Sağlık ve Güvenlik
Sağlık:
Güvenli çalışma eğitimleri ve/veya üründen örnek almada, göstergelerin
kullanılmasında, kontrol ve bakım sırasında uygun personel koruyucu ekipman
kullanımı gereklidir.
Güvenlik:
Tanklarda aşırı doluluk ya otomatik taşkan kontrolü ve alarm sistemleriyle,
veya elle kontrol edilen göstergelerle denetlenir.
Yangın Önleme ve Korunma: Hidrokarbon depo tanklarının aşırı doldurulması veya delikler oluşması
hidrokarbonların sızmasına veya buharlarının kaçmasına neden olacağından
bunların yakıcı kaynaklarla teması yangına yol açabilir. Tanklarda uzaktan
kumandalı sensörler, kontrol valfleri, izolasyon valfleri ve yangın valfleri
bulunmalıdır; tank içinde, tank kanalında veya depolama sahasında yangın
çıktığında dışarı-pompalama veya o bölgeyi veya kısmı kapatarak izole eder.
GERİ (hampetrolden petrokimyasallara)
